حق انتفاع چیست؟

حق انتفاع حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین و منافع آن متعلق به دیگری است، استفاده کند

حق انتفاع حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین و منافع آن متعلق به دیگری است، استفاده کند.

حق انتفاع، حق بهره‌مندی و استفاده از منافع اموال غیرمنقول (املاک) و منقول است که با استفاده از مال مذکور، بقای آن متصور باشد. این حق مجزا از حق مالکیت مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و البته در شرع مقدس نیز به تبع تعاریف اجتماعی آن، مورد تنفیذ و تأیید واقع شده است.

گاه ممکن است شما مایل باشید که ملک خود را جهت استفاده در اختیار اشخاص دیگر قرار دهید، بی آنکه مالکیت آن را به افراد مزبور انتقال دهید. قانون این حق را برای شما تحت عنوان «حق انتفاع» به رسمیت شناخته و بر آن آثار حقوقی متنوعی را مترتب ساخته است.

منافع یک ملک ممکن است دارای تنوع متعددی باشد. مثلاً منافع یک آپارتمان، استفاده از آن به عنوان محل سکونت اشخاص است، و منافع یک باغ علاوه بر امکان سکونت، ثمرات اشجار و همچنین زراعت در آن خواهد بود.

حق انتفاع در حقوق بدین مفهوم است که شخصی اجازه می‌دهد که شخص یا اشخاص دیگر ملک یا مال او را در اختیار گرفته و از آن استفاده کنند بی آنکه مالک آن ملک محسوب شوند.

حق انتفاع ممکن است برای مدت معین و محدودی واگذار شود. مثلاً ممکن است شما آپارتمان خود را برای مدت 10 سال برای سکونت در اختیار برادر خود قرار دهید. در این صورت از حق انتفاع مذکور به‌عنوان حق رقبی یاد می‌شود.

واژه رقبی هم خانواده رَقَبِه بوده و در لغت عرب به‌معنای چیزی است که دارای حیطه و محیط بوده و به عبارت دیگر احصاء شده است و در اصطلاح برای قطعه زمین مشخص استعمال می‌شود.

حق انتفاع ممکن است برای طول مدت حیات مالک یا شخص منتفع واگذار شود. به عنوان مثال فردی منزل خود را برای استفاده شخص دیگر مادامی که خود زنده است یا تا زمان حیات فرد منتفع، در اختیار وی قرار می‌دهد. در این صورت حق انتفاع واگذارشده را حق عمری می‌نامند.

در صورتی که شما منافع ملک خود را برای سکونت در اختیار دیگری قرار دهید، حق انتفاع واگذارشده را حق سکنی می‌نامند.

واگذاری حق انتفاع می‌تواند معوض باشد یا به‌صورت رایگان صورت پذیرد. در صورت واگذاری حق انتفاع، مالک در مدت معینه حق رجوع نخواهد داشت مگر آنکه مدت معین نکرده باشد. در این صورت در هر زمانی می‌تواند از اذن خود رجوع کند. در این نوع واگذاری، حق انتفاع با فوت مالک، منقضی و رفع می‌شود.

یکی از کاربردی‌ترین نکات واگذاری حق انتفاع در جایی است که فردی می‌خواهد ملک خود را به‌صورت قطعی به فرد دیگر واگذار یا آن را وقف کند اما از سوی دیگر مایل است مادامی که خود زنده است از آن ملک استفاده کند.

در این صورت می‌توان ضمن عقد لازم شرط کرد که حق انتفاع ملک مزبور، تا زمان حیات مالک در اختیار وی باشد.

این راهکار آنجا ارزش خود را به نمایش می‌گذارد که مالک چنین قصدی دارد اما از یک سو انتقال ملک ملازمه بدیهی با انتقال منافع آن دارد و مالک پس از انتقال نمی‌تواند خود همچنان از آن بهره‌مند شود و از سوی دیگر وصیت به انتقال ملک پس از فوت نیز در صورت اعتراض وراث، نمی‌تواند چنین خواسته‌ای را جامه عمل بپوشاند.

در اینجا با حفظ حق انتفاع در ضمن انتقال، مالک به راحتی و با اطمینان، به مقصود خود نائل می‌شود.