اعاده دادرسی

اعاده دادرسی از جمله روش‌های فوق‌العاده شکایت از احکام است که راهی برای برگشت به دادگاه صادرکننده حکم قبلی محسوب می‌شود؛ با این هدف که دادگاه از رأی قطعی سابق خود بازگردد، چرا که شاکی مدعی است صدور آن رأی از روی اشتباه بوده و دلایل موجود اجازه نمی‌دهد که چنین حکمی باقی بماند

اعاده دادرسی از جمله روش‌های فوق‌العاده شکایت از احکام است که راهی برای برگشت به دادگاه صادرکننده حکم قبلی محسوب می‌شود؛ با این هدف که دادگاه از رأی قطعی سابق خود بازگردد، چرا که شاکی مدعی است صدور آن رأی از روی اشتباه بوده و دلایل موجود اجازه نمی‌دهد که چنین حکمی باقی بماند.

دادگاه پس از بررسی دادخواست اعاده دادرسی، موضوع را صورتجلسه کرده و به همین وسیله قرار قبول یا رد دادخواست را صادر می‎کند. چنانچه قرار قبولی دادخواست صادر شود، دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به همراه نسخه دوم دادخواست به طرف مقابل و ابلاغ وقت به درخواست‎کننده را صادر می‎کند. هرگاه قرار رد درخواست صادر شود، این قرار به طرفین ابلاغ می‎شود.‏

مهلت درخواست اعاده دادرسی

مهلت درخواست اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور ۲ ماه و به شرح ذیل است:

۱ـ نسبت به آرای حضوری قطعی، از تاریخ ابلاغ.

۲ـ نسبت به آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و درخواست تجدیدنظر.

البته در مواردی که درخواست‏‎کننده‎‏ اعاده دادرسی عذر موجهی داشته باشد، باید دلایل عذر خود را ضمن دادخواست به دادگاهی که مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی است، ارائه کند.

دادگاه در این موارد ابتدا به ادعای داشتن عذر، رسیدگی می‎کند و چنانچه عذر را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی را صادر و سپس دادخواست را جهت انطباق داشتن یا عدم انطباق با جهات اعاده دادرسی بررسی می‎کند و در نتیجه قرار قبول یا رد دادخواست اعاده دادرسی را صادر خواهد کرد. (مواد ۴۲۷ و ۳۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی)

مهلت‎های مقرر در مواد ۴۲۸، ۴۲۹ و ۴۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی نیز مبتنی بر این اصل است و هیچ مهلتی علیه کسی که قادر به استفاده از آن نباشد، آغاز نمی‌شود.

بر اساس ماده ۴۲۸ قانون آیین دادرسی مدنی، «چنانچه اعاده دادرسی به جهت مغایر بودن دو حکم باشد، ابتدای مهلت از تاریخ آخرین ابلاغ هر یک از دو حکم است.»

همچنین طبق ماده ۴۲۹ این قانون، «در صورتی که جهت اعاده دادرسی، جعلی بودن اسناد یا حیله و تقلب طرف مقابل باشد، ابتدای مهلت اعاده دادرسی، تاریخ ابلاغ حکم نهایی مربوط به اثبات جعل یا حیله و تقلب است.»

قانونگذار در ماده ۴۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی نیز می‌گوید: «هرگاه جهت اعاده دادرسی وجود اسناد و مدارکی باشد که مکتوم بوده، ابتدای مهلت از تاریخ وصول اسناد و مدارک یا اطلاع از وجود آن محاسبه می‌شود. تاریخ یادشده باید در دادگاهی که به درخواست رسیدگی می‌کند، اثبات شود.»

‏‏* تمدید مهلت

تمدید مهلت درخواست اعاده دادرسی ممنوع است؛ مگر در مواردی که قانون معین کرده است.

مواردی که با توجه به ماده ۴۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، تمدید مهلت مجاز شمرده شده، دو مورد است:

۱ـ چنانچه شخصی که حق درخواست اعاده دادرسی دارد، قبل از انقضای مهلت اعاده دادرسی، ورشکسته یا محجور یا فوت شود، مهلت جدید از تاریخ ابلاغ حکم به مدیر تصفیه‏‎‏ شخص ورشکسته و قیم شخص محجور و درصورت فوت به وراث یا قائم‌مقام یا نماینده قانونی وراث ابلاغ می‎شود. (ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی)

۲ـ اگر سمت یکی از اشخاص که به عنوان نمایندگی از قبیل ولایت یا قیمومیت یا وصایت در دعوا دخالت داشته‏‎اند، قبل از انقضای مهلت درخواست اعاده دادرسی از بین برود، مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ حکم به کسی که به این سمت تعیین می‏‎شود، آغاز خواهد شد و اگر زوال این سمت به واسطه‎‏ رفع حجر باشد، مهلت درخواست اعاده دادرسی از تاریخ ابلاغ حکم به کسی که از وی رفع حجر شده است، آغاز می‏‎شود. (ماده ۳۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی)‏

‏* چگونگی اجرای حکم مورد درخواست اعاده دادرسی

قابلیت اعاده دادرسی و حتی صرف درخواست اعاده دادرسی مانع اجرای حکم نیست.

در صورتی که قرار قبولی درخواست اعاده دادرسی صادر شود، از آنجا که با تشخیص دادگاه علایمی مبنی بر نادرست بودن حکم وجود دارد و اجرای آن ممکن است خساراتی را برای متقاضی اعاده دادرسی ایجاد کند، بنابراین در مواردی که جبران این خسارت ناممکن است، اجرای حکم متوقف می‎شود. با توجه به ماده ۴۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی، با صدور قرار قبولی اعاده دادرسی اصل بر توقف عملیات اجرایی حکم است، مگر اینکه محکوم‏‎به مالی باشد و محکوم‏‎له تأمین مناسبی جهت اجرای حکم بدهد.

البته عملیات اجرایی زمانی متوقف می‎شود که حکم در حال اجرا باشد اما در صورتی که حکم قبلاً اجرا شده بود، دادگاه تا صدور حکم اعاده دادرسی نباید در خصوص اعاده‏‎‏ وضعیت عملیات اجرایی تصمیم‌گیری کند.باید توجه داشت که دادگاه در این خصوص نباید رأساً اقدام کند بلکه با تقاضای خواهانِ اعاده دادرسی، دادگاه دستور توقف اجرای حکم را می‎دهد. پس از توقف عملیات اجرایی تا معلوم شدن نتیجه‎‏ قطعی اعاده دادرسی همچنان متوقف می‎ماند، مگر اینکه محکوم‏‎به مالی باشد و محکوم‏‎له ادامه‎‏ آن را درخواست کند که در این‎‏ صورت با اخذ تأمین، عملیات اجرایی ادامه می‎یابد.

* رأی دادگاه در مرحله اعاده دادرسی

چنانچه دادگاه پس از رسیدگی، درخواست اعاده دادرسی را وارد تشخیص دهد، حکم مورد درخواست اعاده دادرسی را نقض و رأی مقتضی صادر می‎کند.

در صورتی که درخواست اعاده دادرسی در مورد قسمتی از حکم باشد، تنها همان قسمت نقض می‎شود.

در صورتی که جهت اعاده دادرسی، مغایرت دو حکم باشد و دادگاه پس از رسیدگی درخواست اعاده دادرسی را وارد بداند، حکم دوم (مؤخرالصدور) را نقض می‌کند و حکم نخست درهر حال به قوت خود باقی خواهد بود. (ماده ۴۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی)

* تصحیح رأی

تصحیح سهو یا اشتباهاتی که رأی صادره در مرحله‏‎‏ اعاده دادرسی متضمن آن است، با توجه به ملاک ماده ۳۰۹ و تبصره ماده ۴۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی، تا قبل از آن ‏‎که مورد شکایت قرار گیرد، با دادگاه صادرکننده حکم خواهد بود که رأساً یا بنا به درخواست هر یک از طرفین اقدام می‌کند.

* چگونگی اجرای رأی صادره در مرحله اعاده دادرسی

در صورتی که حکم مورد درخواست اعاده دادرسی نقض شود، اقدامات اجرایی تا حدی که اجرا شده است، باید به درخواست ذی‎نفع و با دستور دادگاهی که اجراییه را صادر کرده است، به حالت پیش از اجرا برگردد اما اگر چنین حکمی قبلاً اجرا شده باشد، بازگشت عملیات اجرایی به حالت پیش از اجرا با توجه به ماده ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی منوط به نهایی شدن حکمی است که پس از اعاده دادرسی صادر می‎شود.‏

‏* سایت سازمان قضائیه نیروهای مسلح ‏