اعسار در دعاوی خانواده

اعسار به حالتی‌گفته می‌شود که فرد به‌واسطه‎ نداشتن سرمایه یا عدم دسترسی به مالش، توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را ندارد

اعسار به حالتی‌گفته می‌شود که فرد به‌واسطه‎ نداشتن سرمایه یا عدم دسترسی به مالش، توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را ندارد.

اعسار به‌معنای رنج و سختی است و حالتی‌ است که فرد به‌واسطه‎ نداشتن سرمایه یا عدم دسترسی به مالش، توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را ندارد. به این ترتیب اعسار از دو جهت قابل بررسی است:

 اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی حالتی است که فرد از پرداخت هزینه‌های ناشی از دادرسی از جمله هزینه تمبر و دستمزد کارشناس و… ناتوان است. بنا به سیاست قانونگذار چنین اعساری مانع طرح دعوا توسط فرد معسر نیست.

 اعسار از پرداخت دیون

اعسار از پرداخت دیون به معنای عدم تمکن مالی شخص در پرداخت دیونی است که به‌موجب حکم دادگاه حقوقی یا کیفری محکوم به تادیه آنها می‎شود.

 طرح دعوای اعسار

مطابق قاعده‎ فقهی «البینه علی المدعی» دلیل‎آوری برعهده‎ مدعی است. بنابراین کسی که مدعی اعسار است ملزم به اثبات آن می‎شود.

 مفهوم دعاوی خانوادگی

طبق ماده ۴ قانون حمایت خانواده، دعاوی خانواده عبارت از نامزدی و خسارات ناشی از برهم‎زدن آن، نکاح دائم و موقت و اذن در نکاح، شروط ضمن عقد نکاح، ازدواج مجدد، جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه و اجرت‎المثل ایام زوجیت، تمکین و نشوز، طلاق و رجوع و فسخ و انفساخ نکاح، بذل ‌مدت و انقضای آن، حضانت و ملاقات طفل، نسب، رشد، حجر و رفع آن، ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنها، نفقه اقارب، امور راجع‎به غائب مفقود‎الاثر، سرپرستی کودکان بی‎سرپرست، اهدای جنین و تغییرجنسیت است.

 اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در دعاوی خانواده

مطابق ماده ۵ قانون حمایت خانواده، در صورت عدم تمکن مالی هر یک از اصحاب دعوی، دادگاه می‎تواند پس از احراز مراتب و با توجه به اوضاع و احوال، وی را از پرداخت هزینه دادرسی، حق‎‎الزحمه کارشناسی، حق‎الزحمه داوری و سایر هزینه‎ها معاف یا پرداخت آن‎ را به زمان اجرای حکم موکول کند.

 اعسار از پرداخت محکوم‎به در دعاوی خانواده

با توجه به موارد مذکور در ماده ۴ قانون حمایت خانواده، دعاوی مربوط به مهریه، نفقه زوجه و اجرت‎المثل ایام زوجیت و نفقه اقارب اموری هستند که ادعای اعسار از پرداخت محکوم‎به در آنها قابلیت طرح دارد.

 ادعای اعسار از پرداخت مهریه

زمانی ‌که زوجه مستقل از موضوع طلاق، با دادن دادخواست، مهریه خود را از همسر خود مطالبه می‎کند و حکم الزام زوج به پرداخت مهریه زوجه صادر می‎شود و نیز زمانی که زوج قصد طلاق زوجه را دارد، باید مهریه‎ را به طور کامل پرداخت کند.

گاهی زوج مهریه زن را به طور نقدی می‎پردازد اما مواردی پیش می‎آید که وی قصد طلاق همسرش را دارد ولی توانایی پرداخت مهریه به صورت نقدی را ندارد.

در این صورت مرد می‎تواند دادخواست اعسار بدهد و تقسیط پرداخت مهریه را تقاضا کند. برای این کار باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی برای تقدیم دادخواست اعسار مراجعه کند.

مدارک لازم برای دادخواست اعسار از مهریه شامل رای محکومیت به مهریه، استشهادیه (شهادت کتبی دو نفر که آشنا به وضع زندگی او هستند و از اعسارش مطلعند)، صورت کلیه‎ اموال منقول و غیرمنقول، میزان وجوه نقدی در کلیه‎ حساب‎های بانکی و فهرست تمامی نقل و انتقالات اموال در یک سال گذشته می‎شود.

بنابراین اگر اعسار او پذیرفته شود دادگاه می‎تواند مهریه را تقسیط کند تا مرد بتواند مهریه را به صورت اقساط پرداخت کند.

دقت کنید که وضعیت مالی امری حدوثی است لذا احوال مالی افراد هر روز تغییر می‎کند. ممکن است هر روز اوضاع مالی آنها بهبود یابد یا بدتر شود. این‎ها مقدمه‎ای برای تقدیم دادخواست تعدیل است.

در حالت نخست ممکن است اوضاع مالی فرد بهبود یابد؛ به نحوی که از اعسار خارج شود. به عنوان مثال، صاحب ارثی شود یا به میزان حقوق کارمندیش اضافه شود. به ‌این ‌ترتیب زوجه‎اش همواره می‎تواند تغییر شرایط پرداخت را از دادگاه بخواهد.

در حالت دوم ممکن است زوج دچار نقصان یا بیماری شود و تا مدتی قادر به کار کردن نباشد. به این ترتیب وی (معسر) می‎تواند تغییر شرایط پرداخت را از دادگاه بخواهد. به درخواست زوجه و زوج در حالت اول و دوم دادخواست تعدیل گفته می‌شود.

همچنین باید اشاره کرد اگر زوج اموالی غیر از مستثنیات دین داشته‎ باشد و زوجه بتواند آنها را شناسایی و معرفی کند، این اموال توقیف شده و ادعای اعسار فرد بی‎فایده می‎شود.

 اعسار از پرداخت نفقه و اجرت‎المثل ایام زوجیت

به گزارش مهداد، نفقه عبارت است از تامین هزینه زندگی و وسایل لازم از جمله خانه، اثاثیه منزل، لباس، دارو و… که به محض انعقاد عقد دائم بر‎عهده زوج است. البته زوجه در صورت تمکین مستحق دریافت نفقه خواهد بود..

زوجه مستحق مطالبه نفقه ایام گذشته که از هنگام عقد مستحق آن شده و شوهر به او پرداخت نکرده و آینده خود است.

با توجه به اطلاق ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی، لفظ نفقه هم به نفقه گذشته و هم به نفقه آینده اشاره دارد.

زنی که شوهرش از پرداخت نفقه به وی خودداری می‎کند برای احقاق حق و مطالبه نفقه‎اش می‎تواند به دو نحو طرح شکایت کیفری و تقدیم دادخواست حقوقی اقدام کند.

نتیجه‎ شکایت کیفری آن‌ است که در صورت اثبات ادعای زن مبنی بر استنکاف شوهرش از پرداخت نفقه، وی محکوم به حبس تعزیری درجه 6 می‎شود.  

این موضوع را هم باید در نظر داشت که ‎در دادگاه کیفری حکم به پرداخت نفقه داده نمی‎شود.

اگر زنی بخواهد نفقه ایام گذشته خود را طلب کند، فقط با ارائه دادخواست حقوقی می‎تواند آن را دریافت کند که نتیجه‎ طرح دعوی حقوقی محکومیت به پرداخت نفقه است.

چنانچه میزان نفقه معوقه زن کمتر از بیست میلیون تومان باشد، دادخواست حقوقی مطالبه نفقه در شورای حل اختلاف طرح می‎شود و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

در صورت ناتوانی زوج از پرداخت نفقه و وجود نداشتن مالی که از راه توقیف آن نفقه تامین شود و همچنین عدم امکان اجبار وی به پرداخت، زوجه مطابق ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی می‎تواند دادخواست طلاق تنظیم کند. در حالتی ‌که زوج دادخواستی به خواسته اعسار از پرداخت نفقه دهد، در صورت صدور حکم اعسار، دادگاه دین او را تقسیط می‎کند و در این حالت زوجه نمی‎تواند به علت عدم پرداخت یک‎جای نفقه، حبس زوج تا زمان تادیه دین را بخواهد.

مطابق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، چنانچه زن کارهایی را که شرعا بر‎ عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت‎المثل باشد، به دستور زوج و با قصد عدم تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه ثابت شود، داگاه اجرت‎المثل را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‎کند.

اگر زوج ملزم به پرداخت اجرت‎المثل به همسر خویش شود اما آن را پرداخت نکند، در این مورد زن می‎تواند همانند مطالبه مهریه، اجرت‎المثل ایام زوجیت را مطالبه کند.

در صورتی ‎که مرد به علت عدم پرداخت، حبس شود، تا زمانی ‎که این دین را پرداخت نکند، در حبس باقی می‎ماند، مگر آن‎ که همچون دیگر محکومیت‎های مالی، دادخواست اعسار و تقسیط بدهد. (دادخواست اعسار و تقسیط اجرت‎المثل همان روندی را طی می‎کند که دادخواست مربوط به اعسار از پرداخت مهریه طی می‎کند).

در این حالت نیز زن می‎تواند با معرفی اموال مرد خارج از مستثنیات دین، موجب توقیف آنها شده و طلب خود را برداشت کند.

 اعسار از پرداخت نفقه اقارب

نفقه اقارب نفقه‎ای است که به گروه خاصی از نزدیکان تعلق می‎گیرد؛ به شرط آن‎ که آن گروه، استطاعت مالی نداشته و واجب‎النفقه محسوب شوند و منفق نیز در صورت انفاق به آنها برای تامین معاش خود دچار مشکل مالی نشود.

ماده ۴۷ قانون حمایت خانواده به درخواست نفقه از جانب این افراد اشاره کرده است. این دسته فقط حق دارند نسبت به نفقه آینده خود به دادگاه رجوع کنند.

مطابق ماده ۱۲۰۵ قانون‎ مدنی در صورت عدم امکان الزام منفق به پرداخت، دادگاه می‎تواند به مقدار نفقه از اموال منفق در اختیار واجب‎النفقه قرار‎ دهد.

مجازات حبس تعزیری درجه 6 در فرض استنکاف، در این مورد نیز جاری است. از آنجایی‎ که پرداخت نفقه اقارب منوط به تمکن مالی منفق است در صورت اثبات اعسار وی، تکلیف پرداخت از عهده‎اش ساقط شده و تا زمانی که استطاعت مالی به دست نیاورد ملزم به پرداخت نفقه اقارب نمی‎شود.

منبع : روزنامه حمایت