برائت یا پذیرش رضایت آگاهانه بیمار
برائت یا پذیرش رضایت آگاهانه بیمار
برائت یا پذیرش رضایت آگاهانه بیمار
پرسش:شخصی که سابقه بیماری قلبی دارد با اورژانس تماس گرفته و اعلام می‌دارد حالش خوب نیست. اورژانس حاضر و متوجه می‌شود فشارخون بیمار بسیار بالاست. احتمال سکته می دهد و به بیمار اعلام می کند ضروری است برای معالجه فوری به بیمارستان اعزام شود. بیمار با بیان اینکه توانایی مالی برای بستری شدن در بیمارستان را ندارد از رفتن همراه با اورژانس به بیمارستان اجتناب می نماید. پرستار اورژانس موضوع را از پزشک کسب تکلیف می کند. پزشک بیان می دارد: از وی رضایت کتبی اخذ شود. ماموران اورژانس هم از او رضایت می گیرند و محل را ترک می کنند. دقایقی بعد، بیمار سکته و فوت می کند. حال سوال این است آیا مسوولیتی متوجه ماموران اورژانس یا پزشکی که چنین دستوری داده می‌باشد؟
نظر هیئت عالی
نظریه اقلیت یک قضات محترم دادگستری شهرستان محمود آباد استان مازنداران موجه و مورد تأیید است. ضمناً متذکر میگردد که با فرض عاقل و بالغ بودن فرد بیمار، رفتار وی از مصادیق قاعده اقدام است که با مالکیت قاعده مذکور محلی بر انتساب جنایت به اشخاص دیگر وجود ندارد و موضوع از شمول قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی مصوب 1374 نیز خارج است.
نظر اکثریت
بیشتر همکاران قضایی حاضر در نشست قضایی، قائل به مسئولیت ماموران اورژانس و پزشک اورژانس و یا هر دو بوده اند. مهمترین استدلال های این گروه از همکاران بدین شرح بوده است: 1-اگرچه در قوانین بسیاری از کشورها رضایت به‌صورت آگاهانه از بیمار پذیرفته شده با این استدلال که شخص مالک بدن خود می‌باشد و هرگونه تهاجم و عمل و جراحی باید با رضایت وی باشد اما در موارد اورژانسی، پزشکان این اختیار را دارند حتی بدون اجازه بیمار اقدامات درمانی را شروع نمایند. در قانون ایران هم در ماده ۲ موارد اورژانسی رو مشخص نموده و در ماده ۴ بیمارستانها و .. را مکلف به پذیرش نموده است. بر این اساس با این استدلال که نداشتن پول باعث عدم انتقال بیمار شده قابل توجیه نبوده و به نظر می‌رسد پزشکی که دستور رهایی بیمار را داده ضامن و مسئولیت دارد و مسئولیتی، متوجه ماموران اورژانس نیست؛ زیرا به دستور مافوق خود اقدام کرده اند. 2-در این حالت، به نظر می رسد بیمار در وضعیتی نیست که بتواند تصمیم بگیرد یا درست تصمیم بگیرد؛ در نتیجه به صرف رضایت بیمار نباید بسنده شود؛ علاوه بر آن وی بیمار است، اطلاع دقیق، کامل و درستی از وضعیت جسمانی خود ندارد؛ در حالی که پزشک و یا پرستاران متوجه موضوع هستند؛ به همین جهت به نظر می رسد علاوه بر پزشک، پرستاران نیز مسوول هستند. 3-در این مورد آنچه موجب امتناع بیمار از اعزام به بیمارستان شده، عجز وی از پرداخت هزینه‌های درمان و بستری بوده است. با عنایت به اینکه ظاهراً در مورد بیماران اورژانسی مشمول قانون مجازات خودداری از کمک به مصدوم و رفع مخاطرات جانی، پذیرش بیماران مشمول فوریت های پزشکی که در صورت عدم درمان فوری در معرض مخاطرات جانی هستند، بایستی رایگان انجام گیرد حتی در بیمارستانی خصوصی بستری شوند و هزینه این خدمات طبق آیین نامه این قانون از طریق وزارت بهداشت پرداخت می شود در نتیجه مسوولان اورژانس بایستی این امر را به ایشان تفهیم می کردند که بستری شدن هزینه‌ای برای وی با پذیرش از طریق اورژانس ندارد. چه بسا در این وضعیت بیمار با اطمینان خاطر از لحاظ عدم الزام به پرداخت هزینه های درمان حاضر به اعزام به بیمارستان می شد. بر این اساس به نظر می رسد مسئولان اورژانس و پزشک که بیمار را توجیه نکرده اند مسبب مرگ وی بوده و هم از نظر مسئولیت مدنی، مسئول دیه هستند و هم از نظر کیفری مشمول قوانین جزایی هستند. 4-با توجه به اینکه اورژانس با ادعای عدم رضایت بیمار به لحاظ نداشتن هزینه نسبت به انتقال ایشان به مرکز درمانی اقدام ننموده است با لحاظ ماده 5 آیین نامه اجرایی قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و مواد 1 و 2 قانون مذکور که اشاره به لزوم کمک به افراد دارای شرایط اورژانسی با تاکید بر لزوم اقدام توسط افرادی که به سبب شغل مکلف به کمک به این اشخاص هستند و از سوی دیگر موجه نبودن عدم کمک به بیمار اورژانسی به بهانه عدم رضایت ایشان به لحاظ عدم تمکن مالی (یا حداقل توضیح امکان بستری شدن به هزینه دولت به بیمار حسب فرمایش همکاران قضایی دیگر) و مسوولیت مطلق اورژانس در خصوص بیمار تا قبل از انتقال وی به مرکز درمانی حسب ماده 5 آیین نامه و تلقی مشاوره تلفنی پزشک به اورژانس به صرف راهنمایی نه دستور به مسوول اورژانس ( به لحاظ اینکه اورژانس زیر نظر بیمارستان یا پزشک خاصی نمی باشد) و با امعان نظر در ماده 497 قانون مجازات اسلامی که در موارد خاص اخذ رضایت و برائت از سوی بیمار را لازم ندانسته است به نظر می رسد ماموران اورژانس مربوطه دارای مسئولیت هستند.
نظر اقلیت
برخی از همکاران، مسئولیتی برای پزشک، ماموران اورژانس و یا هر دوی آنها قائل نبوده اند. مهم ترین استدلال های این گروه بدین شرح است. 1-به نظر می رسد در اینجا شخص بیمار با عدم پذیرش کمک اورژانس به زیان خود اقدام کرده است؛ در واقع باید این مورد را یکی از مصادیق، قاعده اقدام دانست؛ به موجب این قاعده، هرگاه شخصی با توجه و آگاهی، عملی را انجام دهد که موجب ورود زیان توسط دیگران به او گردد، واردکننده زیان، که شخص دیگری است، مسئول خسارت نخواهد بود. فقها عدم مسئولیت واردکننده زیان را مستند به «اقدام» دانسته‌اند. در حقیقت «اقدام» در این معنا مانعی است برای اجرای قواعد ضمان قهری از جمله قاعده احترام. 2-پزشک شاید مسئول باشد اما مامور اورژانس مسئول نیست؛ زیرا با دستور مافوق عمل کرده است و تنها یک وظیفه اخلاقی داشته است که فاقد ضمانت اجرای حقوقی است. علاوه بر این اورژانس که نمی تواند بدون رضایت بیمار با این وضعیت وی را به بیمارستان منتقل نماید. به زور و اجبار نمی توان شخصی را که هوشیاری کامل دارد به بیمارستان انتقال داد و نسبت به معالجه وی اقدام نمود. همچنین در این موارد باید برای تشخیص اورژانس نیز احترام قایل شویم؛ شاید پس از حضور در محل، ضرورتی بر این موضوع ندیده باشد.
مطالب مرتبط
قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 04-12-1392 با اصلاحات و الحاقات بعدی
گروه وکلای داداندیش
