تعریف انواع اراضی
از آنجا که مقوله زمین بعد از اجرای اصلاحات ارضی و انقلاب اسلامی دچار تغییر و تحول شده و از نظر حقوقی تقسیماتی در آن صورت گرفته لازم می دانیم به تفکیک و تعریف اراضی بپردازیم در واقع اصلاح اراضی و ایجاد نظام های بهره برداری مطلوب نیاز مبرم به تعریف وتفکیک اراضی دارد بطور کلی مطابق اسناد و مدارک موجود اراضی را به انواع زیر می توان تقسیم نمود
از آنجا که مقوله زمین بعد از اجرای اصلاحات ارضی و انقلاب اسلامی دچار تغییر و تحول شده و از نظر حقوقی تقسیماتی در آن صورت گرفته لازم می دانیم به تفکیک و تعریف اراضی بپردازیم. در واقع اصلاح اراضی و ایجاد نظام های بهره برداری مطلوب نیاز مبرم به تعریف وتفکیک اراضی دارد. بطور کلی مطابق اسناد و مدارک موجود اراضی را به انواع زیر می توان تقسیم نمود :
اراضی موات
در کتب مرتبط با امور زمین از ارضی موات دو نوع تعریف به چشم می خورد :
1- تعریف اراضی موات بر اساس قانون اصلاحات ارضی : اراضی موات زمین های بایری است که ملک اشخاص نمی باشد .
2- تعریف ارضی موات بر اساس قوانین و مقررات واگذاری و احیاء اراضی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی : اراضی موات زمین هایی است که سابقه احیاء و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است .
اراضی بایر قانون اصلاحات ارضی :
اراضی بایر اراضی است که در آن عملیات زراعی انجام نگرفته باشد و این اراضی قانوناً و عرفاً ملک اشخاص می باشد .
جنگل و بیشه طبیعی :
به مجتمعی اطلاق می شود متشکل از عرصه و هوایی و مرکب از موجودات زنده از منشاء نباتی( درختچه، بوته،نهال، علف، خزه) و حیوانی صرف نظر از درجه تکاملی آن که دست بشر در ایجاد و پرورش آن دخیل نبوده است .
مرتع :
زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح که در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه ای خودرو بوده و با توجه به سابقه چرا عرفاً مرتع شناخته شود. اراضی که آیش زراعتند ولو آنکه دارای پوشش نباتات علوفه ای خودرو باشند مشمول تعریف مرتع نیستند. اگر مرتع دارای درختان جنگلی خودرو باشد مرتع مشجر نامیده می شود .
اراضی دایر :
اراضی دایر زمینهای احیاء شده ای است که مستمراً مورد بهره برداری است .
اراضی آیش :
زمین های دایری است که به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معین بدون کشت بماند .
اراضی و املاک خالصه :
دهات و اراضی یا املاکی که در طی تاریخ به اسم سلاطین و خوانین و دولتها معروف و مرسوم بـوده و در دوران معاصر تحت عنوان خالصه به این نام باقی مانده و یا به ثبت رسیده خالصه نام دارد. یکـی از ویژگیهـای اراضـی خالصه این است که با ظهور و انقراض سلسله ها به نسبت متنـابهی افـزایش یـا کـاهش یافته است.
املاک سلطنتی :
به دهات و اراضی متعلق به خاندان پهلوی را املاک سلطنتی می گفتند، ازدیاد و تثبیت املاک سـلطنتی در عهـد رضا خان به حد اعلای خود رسید. رضا خان با خلع ید از برخی مالکان تعداد آبادی های تحت اختیار خود را به حدود 2100 ده در سال 1299 رسانید و بدین سان خودش را به صورت یکی از بزرگترین مالکان کشور درآورد. شاه سابق در سال 1320 تحت تاثیر جو حاکم بر کشور با تقسیم اراضـی و دهـات پـدرش میـان 42 هـزار نفـر تغییراتی در ساختار روستایی منطقه ایجاد کرد .
اراضی یا املاک موقوفه :
اراضی موقوفه اراضی است که به طور دائم از طریق قوانین تشیع به امور خیریه یا نهادهـای مـذهبی تعلـق مـی گیرد. این املاک به دو دسته قابل تقسیم است :
وقف عام: که برای منفعت عام وقف می گردد مانند وقف خیریه .
وقف خاص: که برای مقاصد خصوصی وقف می گردد مانند حـق اسـت فاده از زمـین وقفـی توسـط یکـی از فرزندان خانواده
اراضی مستحدثه :
اراضی است که در نتیجه خشک افتادن آب دریاها، دریاچه ها و تغییر بستر رودخانه ها یا خشـک شـدن تـالاب ایجاد شده باشد .
اراضی ساحلی :
اراضی ساحلی زمین هایی هستند که در مجاورت حریم دریا و دریاچه و یا اراضی مستحدثه قرار دارد
اراضی عمده مالکی یا اراضی مالکین بزرگ :
املاکی که قبل از اجرای اصلاحات ارضی بین یک یا چند ده به صورت متغیر بـوده و در اختیـار مالکـان عمـده قرار داشت موسوم به عمده مالکی یا اراضی مالکین بزرگ می باشد. تا قبل از اجـرای اصـلاحات ارضـی امـلاک متعلق به مالکان بزرگ 56 درصد کل اراضی کشور را تشکیل می داد. بزرگ مالکان از چهار گـروه تشـکیل مـی شدند :
1- وابستگان به خانواده سلطنتی و امرای لشکری و کشوری
2- خوانین و قبایل مهم کشور
3- بزرگان و علمای مذهبی
4- تجار و بازرگانان که به سرمایه گذاری در زمین پرداخته بودند
اسناد و مدارک تاریخی نشان می دهد که بزرگ مالکی در ابتدا ناچیز بوده و به مرور زمان گسترش یافته است.
اراضی یا املاک قبیله ای :
این شکل از اراضی در میان عشایر دیده می شود از لحاظ اداری این اراضی متعلق به رئیس طایفه و ایل می باشـد امـا اعضای قبیله حق استفاده از اراضی را دارا می باشند اینگونه اراضی در برخی از نقاط ایران به چشم می خورد .
املاک مسلوب المنفعه :
املاک مالکین و اشخاصی که در اجرای قانون اصلاحات ارضی مصوب 19/10/1340 به دلیل بی آبی مفـرط و سـایر دلایل خشک و بی حاصل تشخیص داده شد و مشمول تقسیم نگردید موسوم به املاک مسلوب المنفعـه مـی باشـد . این املاک قبل از اجرای اصلاحات ارضی دایر بوده ولی با اجرای قانون مزبور به استناد ماده40 آئین نامـه اصـلاحات ارضی مصوب 1343/05/03 به همراه(توام) با اراضی بایر قانون اصلاحات ارضی در اختیـار مالکـان آن قـرار گرفـت کـه ظرف پنج سال برای آبادانی آن اقدام کنند و از سازمانهای ذیربط گواهی عمران دریافت دارنـد . در غیـر ایـن صـورت ملک از ید آنها خارج و در اختیار دولت قرار می گرفت آخرین مهلت برای عمران پایان شهریور 1354 بوده است.
اراضی بایر مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی مصوب 25/ 5 /1367: اراضی است که قبلا سابقه احیاء و بهره برداری داشته و مالک بدون عذر موجه پنج سـال متـوالی آن را بـلا کشـت و متروکه باقی گذاشته باشد. چنانچه مالکین اینگونه اراضی در یک فرصت یکسـاله بـه کشـت اراضـی یـا عقـد اجـاره، مزارعه یا فروش با سایر اشخاص اقدام ننمایند مدیریت های امور اراضی برابر مقررات در اختیار واجدین شرایط قرار می دهند .
اراضی مصادره ای :
اراضی مصادره ای، اراضی امرای لشکری و کشوری و اراضی وابستگان به رژیم سـابق مـی باشـد کـه بعـد از انقـلاب اسلامی توسط دادگاههای انقلاب قانوناً مصادره گردید . بعد از انقلاب میزان 42859 هکتار توسط هیئتهای هفت نفره واگذاری زمین به افراد بی زمین واگذار گردید. مابقی این اراضی با مساحت بیش از 100 هزار هکتار در حـال حاضـر در اختیار بنیاد مستضعفان قرار دارد .
اراضی بند ج :
کلیه اراضی مالکین بزرگ بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران به استناد لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگـذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/58 و 26/ 1 /59 قرار بـود بـر اسـاس عـرف محـل بـه کشاورزان بی زمین و کم زمین واگذار گردد. در این واگذاریها مقرر گردید 2 تا 3 برابر عرف محـل در اختیـار مالـک باقی بماند و بقیه به عنوان اراضی مازاد به کشاورزان فاقد زمین واگذار گـردد . ضـمناً در لایحـه قـانونی فـوق اراضـی مصادره ای بند "ب" و "اراضی موات و مراتع" به عنوان اراضی بند "الف" مصوبه قانونی فوق منظور گردیده اند .
اراضی کشت موقت :
اراضی بایر و دایر مالکین که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1359 در مناطق غیر کردنشـین و تـا پایـان سال 1363 در مناطق کردنشین در اختیار غیر مالکین قرار گرفت و آنان تا سال 1365 به صورت موقت روی اراضـی کشت و کار می کردند و سپس بر اساس مصوبه 1365/8/8 مجلس شورای اسـلامی از طریـق هیئتهـای هفـت نفـره واگذاری و احیاء اراضی به آنان به صورت بیع شرط واگذار گردید موسوم به اراضی کشت موقت اسـت . مسـاحت ایـن اراضی که اکثراً دایر بود بالغ بر 850 هزار هکتار در سراسر کشور می باشد./جزوه آموزشی مجموعه قوانین و مقررات اصلاحات ارضی
محسن رفعتی - وکیل متخصص دعاوی ملکی
مطالب مرتبط
برنامه‌ریزی برای تامین زمین مسکن فرهنگیان توسط وزارت راه در تهران و ۱۳ استان
آیین نامه اجرایی تبصره 5 ماده 34 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل
ابطال تبصره های 1 و 3 از تعرفه شماره 24 سال 1398 شورای اسلامی شهر محلات مورخ 1399 11 20
تغییر کاربری چیست و شامل چه مواردی می شود ؟
گروه وکلای داداندیش
